Меню - ЭронКоршиносон

 

Мундариҷа
Мундариҷа

[sta_anchor id = ”up”] I [/ sta_anchor] Medi | Ҳахоманишиён | I Parti (ё Arsacidi) | Сосониён | ISasanides | Тоҳириён | Сафирҳо | I Буйиди | Зиёриён | Ғазнавиён | Харазм-шах | Ил-канидҳо | Темуриён | Сафавиён | Афшориён | Занд | Каҷар | Паҳлавӣ | Инқилоби Исломии Эрон |

Таърихи мухтасари Эрон (аъло)

Вақте ки мо дар бораи таърихи Эрон гап мезанем, саволе ба миён меояд, ки бояд барои фаҳмидани тарзи таҳқиқоти муфассал равшантар карда шавад: мо мехоҳем, ки дар бораи таърихи таърихи халқҳоямон, ки аз офтобии тамаддуни мо то имрӯз, дар ҳоли ҳозир дар Эрон зиндагӣ кунем, ё ҳа ки мехоҳанд, ки дар бораи он, ки дар Эрон ба сар мебаранд ва дар заминаи таърихиву ҷуғрофӣ қарор дошта бошанд, ки минтақаҳои Эрон ва имрӯзҳо дар қаламрави Эрон ҷойгиранд. Баъзе олимон оғози таърихи Эронро бо омадани мардуми арман дар платформаи эронӣ ба ҳам мепайвандад, номи Эрон аз ин гурӯҳҳо ҷудо мешавад. Бо вуҷуди ин, ин маънои онро надорад, ки дар замонҳои қадим, чунин қаламрави бесарпаноҳ ё бе тамаддунҳои дигари тамаддунҳо вуҷуд надоштанд. Пеш аз омадани мардуми арӯсӣ дар плазаи эронӣ, бисёр фарҳангҳои дигари қадим таваллуд шудаанд ва нобуд мешаванд, вале меросе, ки баъзе аз онҳо дар ин ноҳия мондаанд, имрӯзҳо низ меваҳои худро зери шаклҳои рангин меоранд. Мисолҳои чунин фарҳангҳо, мо метавонем зеринро дар назар дошта бошем: Сахр-Сухта (дар Систон), тамаддунҳои Элитӣ (шимоли Хузистон), тамаддуни ҳавзаи Халил Руд дар наздикии шаҳри Ҷирoft (дар минтақаи Зарифӣ, ҷашнгирии шаҳрҳои қадимии Сиал (дар наздикии шаҳри Каштан), тамаддуни Urartu (дар Озарбойҷонӣ), Ғиан Теппа (дар соҳили Нехаванд), тамаддуни Маннӣ дар Кӯрдистон ва Азарбекиан Муборизаи шадид дар Лорестан.

Фикри имрӯзаи мутахассисон ба платформаи эронӣ омадани он халқҳоеро ҷой медиҳад, ки худро ориёӣ меномиданд - истилоҳи "ориёӣ" дар забони онҳо дар охири ҳазораи дуюми пеш аз милод маънояш "ашроф" ё "оғо" буд, аммо дар бораи ин сана андешаҳои хеле гуногун мебошанд.

Ҳамин тариқ, мардуми Эрон соҳиби фарҳанг ва тамаддуни миллӣ мебошанд, ки дар тӯли ҳазорсолаҳо ташаккул ёфта, дар давраи исломӣ ба авҷи шукуфоии худ расидаанд. Осори фарҳанг ва тамаддуни ин навъро дар шаклҳои мухталиф, масалан, дар мусбат, навигарӣ ва нобиғаи мазҳабии ин миллат мушоҳида кардан мумкин аст. То ба ҳадде ки Эрон аз нуқтаи назари мазҳабӣ ва фарҳангӣ сандуқи зеҳнӣ ва ахлоқии худро ҳам ба Шарқ ва ҳам ба Ғарб ҳадя кардааст, аз Зардушт Академияи Афлотун то парастиши асрори Митра ва, ба ҳамин тариқ, он дар паҳн шудани ирфон ва манихейизм нақши муҳим бозидааст, ки баъзе ақидаҳои онҳоро дар дини буддоӣ низ ёфтан мумкин аст. Ниҳоят, мероси бузурги тамаддуни бостонӣ, ки барои бисёр кишварҳои Осиё ва дигар қисматҳои ҷаҳон аҳамияти ҳаётӣ дорад, ба зиммаи Эрони исломӣ вазифаи сазовори ситоишро меорад.

Аз нуқтаи назари таърих, таърихи Эрон метавонад ба марҳилаҳои мухталиф тақсим карда шавад, дар баъзе ҳолатҳо ин воҳиди дорои унсурҳои умумӣ бо фарҳангу тамаддунҳои ҷаҳон, дар ҳоле, ки марҳилаҳои он, ки дар он хусусиятҳои хоса мушоҳида мешаванд, нисбат ба дигар суханҳо , метавонад ҳамчун "давраҳои бештарини Эрон" муайян карда шавад. Параграфи хронологӣ, ки ба фарҳангҳои дигари ҷаҳонӣ табдил ёфтааст, марҳилаҳои зеринро дар бар мегирад: Палеолит, эпипалеолит, нолит, се бронзҳо, давраи давраи "инқилобии шаҳр", давраҳои пешқадами замонавӣ, вақте ки ҳукуматҳои нав ва сохторҳои нави давлатӣ бо назардошти сарҳадҳои сиѐсии сиёсӣ оғоз намуданд.

Аввалин ҳукумати инқилобӣ дар замини Эрон, дар замони Элизабон, на дар замони Митчел ё Ошёниён, ва баъд аз зери ҳукмронии Мадал, бо марҳилаи нави муосир шурӯъ шуд. Ҷанубҳои асосӣ, ки дар Эрон пайравӣ мекунанд, инҳоянд:

 

Мидия 
Онҳо якумин ҳукумати мустақили худро таъсис додаанд ва боварӣ доранд, ки ташаккули ҳукмронии онҳо ба асрҳои 9 ва 8-уми милодӣ бармегардад. Дар аввал, мелод чӯпонҳо ва деҳқонон буданд, пас Пасако (Худо дар юнонӣ) дар майдон омада, қувват гирифт, қабилаҳои мухталифро муттаҳид сохтанд ва пас аз ҳукмронии мелс ба андозаи эволютсия бархурд карданд.
 Ошикониҳо 
Куруши II бузургтарин асосгузори ин философест, ки дар Эрон солҳои наздик 220 ҳукмронӣ мекард. Фаронса, ки ба платаи эронӣ ба ғарби Эрон ташриф меоварданд, қисми феҳристи гурӯҳҳои Ҳинду-Эрон буданд, ки филиали оилаи калони қавмӣ-лингвистӣ ба давраи Прoto-Ҳиндустон-Арри баргашт. Ҳатто фариштагон ба қабилаҳои гуногун тақсим карда шуданд, ки зери роҳбарии Охемен муттаҳид шуданд. Императорони Аиремиан аз имони зардушт буданд, вале онҳо ҳеҷ гоҳ ба эътиқоди динии онҳо дар бораи ягон одам тақсим карда намешуданд. Фаронсаро бо аломатҳои чинӣ, ки аз нишонаҳои 42 иборатанд, қабул карданд. Империяи онҳо яке аз пурқувваттарин дар тамоми таърихи ҷаҳон дониста мешавад.
Тарафҳо (ё Арсаид)
Онҳо дар бораи солҳои 475 ҳукмронӣ карданд. Сарвати аввалини онҳо полис Hekaton, ки Сад дар Дарвоз маъруф буд, сипас ба идораи марказӣ интиқол дода, ба шаҳри Кеппхон ва Рейтс кӯчид. Қисмҳо низ Арсакс ном доранд, аз номи Аршак, ки онҳо аҷдодони онҳо буданд. Хосияти Арсалид, ки дар тамоми мавҷудияти он аст, маҷбур шуд, ки ҳам чорвақтҳои миёнаравии сарҳадҳои шарқ ва империяи Румро рӯ ба рӯ шаванд.
Сасанон 
Онҳо барои солҳои 428 ҳукмронӣ мекарданд ва синну солашон чун тамаддуни тамаддуни эронӣ дар ҷаҳони қадим ба ҳисоб мераванд. Дар давраи Sasanian, банақшагирии шаҳр, санъат, паҳн кардани пулҳо ва дигар иншоотҳо, ҳамчунин густариши тиҷорати дохилӣ ва беруна ба баландтарин нуқтаи рушди онҳо расид. Дар байни фестивалҳои давраи Сосониён инҳоянд: ҷашни Наврӯз (Соли Нави Эрон); Фестивали Мехриганӣ, ки ҳар сол дар рӯзи 16 дар моҳи тақвимии тақвими форсии форсӣ рӯй медиҳад ва ғалабаи фахрии Фейсейро бар девори Заҳако хотиррасон мекунад; ва иди Садад, ки иди табиби оташ аст ва пас аз якчанд рӯз аз оғози зимистон гузашт.
Бо намуди ислом ва пас аз ин имрўз, қариб ҳамаи нозирони эронӣ, бо вуҷуди муқовимати заиф дар баъзе қисматҳои кишвар, паёми бародарӣ ва баробарии динҳои диние, ки дини дини Зардуштро ба даст овардаанд, иерархї. Пас аз исломии дари тирамоҳии Эрон, тақрибан ду аср мавҷуд набуд, ки ҳукумати маҳаллӣ дар ҷангҳо ва қабилаҳои динӣ, ки дар он қудратҳои маҳаллӣ ба қудрати марказии халиҷ вобаста буданд; то он даме, ки сулолаи Таҳирӣ дар минтақаи Хорӯғ пайдо шуд ва ҳукумати маҳаллиро қабул кард.
Таҳирӣ 
Таҳрори Зу-л-Ямаинин асосгузори ҳиндӣ буд, ки аз ҷониби Али Эн-Эн-Эли, шикастнопазирии Арбоб ба даст оварда, ғалабаи Багдодро ба даст овард ва ба ӯ дастур дод, ки ал-Мумунро ба қудрат биёварад. Бо вуҷуди он ки ҳокимияти Таҳирӣ ҳукуматро қавӣ накардааст, пас аз ду сол, вай аз таъсири арабӣ аз Эрон озод карда шуд ва қисман боиси пайдоиши дигар динорҳо гардид.
Саффаридҳо
Ҳиндустон як қисмати шарқии Эронро барои солҳои 32 қарор дод ва таъсисдиҳандаи он Яқуб Лейс Саффар буд. Баъди пирӯзии Имоми Аъзам дар Хоруг, баъзе аз онҳо ба Систон гурехтанд ва ҳукуматҳои маҳаллии маҳаллиро офаридаанд. Дар байни онҳо Саъд ибни Наср қувват ва шӯҳрат дошт, дар байни аскарони ӯ Яқуб буд.
Садои ҳамватан 
Аввалан, бародарони Мазитӣ, Алӣ, Ҳасан ва Аҳмад, онҳо моҳигир буданд, сипас ба ҳайрат афтоданд ва падари падари худро тарк карданд ва ба ҳайати сарбозон дар артиши Макка Кака расиданд. Ҳангоме, ки Меравич ғалаба карда шуд, бародарони Мададиҳо ба аскарони артиши Мардиавис дохил шуданд, ки Али Қайсро барои ҳукумати Карак номида буд, номи шаҳри Нехаванда дар минтақаи Хамада, шаҳр. Бо дастгирии баъзе роҳбарони низомии артиши Мардиавиз, харидор Алӣ шаҳри шаҳри Эсфахирро гирифт ва беҳтарин аскарони Бадахшонро ба даст оварданд, ки ба сулҳу салтанати Мазорий меомад. Он вақт аз замони ин сулолаи шиа, ки Шиаим ба андозагирии расмӣ дар Эрон гирифтор буд, буд.
Зиёиён 
Ҷазираи Zyarid яке аз минтақаҳои вилояти Табарбаро ба даст овард. Насриддин Кабир, ки бо қудрате, ки дар он минтақа мустақил буд, пас аз марги худ, пайравони ӯ бо Afsar Shirtiye муттаҳид шуда, ба Табараразан ғалаба кард. Аммо Афсари бо мусулмонон бо тарзи одилона рафтор намекард, Мардиавич аз ин ҳақиқат истифода кард ва ӯ ба осори аҳолии маҳаллӣ таваҷҷӯҳ зоҳир кард ва бо фарорасии Zyarid таъсис дод.
Ғазнавиён 
Хонум дар шаҳри Ғазна бунёд ёфтааст, ки бо ихтиёри хизматгоре, ки Алабтекин ном дошт, бунёд ёфтааст. Ғазнидҳо аз зумраи Туркия буданд ва азбаски онҳо як ҳавопаймои аввали шаҳрро бо ин ном машҳур карданд. Қудрати қудрати онҳо бо салтанати Султони Маҳмуд дар Ғазнавид мутобиқат мекунад. Ҳоло қариб 231 ҳокимияти Ғазнавӣ дар қаламрави васеътари киштиҳои Эрон қарор дошт.
Ман Харазм-Шах 
Дар бораи солҳои 138 дар давраи салтанатии Салон, хазармаҳмад Ҳахазм-Шоҳ аз қисмҳои Эрон низ қарор гирифт. Ануштина Гарич яке аз хизматчиёни собиқ дар соири Салҷуқи Малекшо буд, ки аз ҷониби ӯ ҳукумати Қаразмро қабул кард ва бо ин сабаб, ин қасд номе аз Харазм-Шахро гирифт. Дар тӯли ҳукмронии Қотиб ном-Дини Муҳаммад, маъхази Алай-Дин, Муғулҳо плюралиро ишғол карданд. Сарфи назар аз муқовимати муназзам, ки Султан Ҷалал ном-Дин Мнгарернӣ, писари Қотиб ном-Дини Муҳаммад, ҷойгир буд, ӯ дар ҷанг кушта шуд ва қабилаи онҳо аз он ҷо фавтидааст.
Илтимос 
Пас аз поёни Хазазм-Шоҳ, минтақаҳои Осиёи Марказӣ якҷоя бо вилояти Хоразм ва дигар соҳаҳои Эрон ба минтақаи Муғул ворид шуданд. Оқибатҳои иқтисодӣ, фарҳангӣ ва сиёсӣ, ки Генгис Хон ба Эрон интиқол медоданд, дигар ба ҳукуматҳо таваллуд намешуданд. Чунин вазъият сабаби он гардид, ки Муғулон яке аз пешвоёни қабилаҳои худ интихоб кард, ки дар қаламрави Харазм-Шоҳ қарор гиранд. Хеле ханум дар солҳои 200 ҳукмронӣ мекард.
Тимуридҳо 
Тамерлане асосгузори ҳиндустон буд, ки ӯ номашро дод, баъд аз он ки ҳукумати ӯ дар Осиёи Марказӣ муттаҳид шуд, диққати худро ба Эрон табдил дод ва ният дошт, ки имкони импротурии монандро ба Ченг Хон монанд кунад. Тамерлане ва лашкари ӯ якҷоя бо панҷоҳ ҳазор сол мубориза мебурданд ва аз қаламрави фаронсавии фаронсавиро ба даст оварданд. Тимуридҳо солҳои 104 ҳукмронӣ мекарданд.
Сафавид 
Шаҳ Исмоил I Сафавид, сокини шаҳри Ардабед, ки асосгузори ҳиндуҳоест, ки дар Эрон солҳои наздик 239 ҳукмронӣ кардааст. Дар замони Сафавия, афзоиши иқтисодии сиёсии Эрон ҳеҷ гоҳ дар тамоми давра пас аз пайдоиши ислом сурат гирифт, ки дар байни ваколатҳои он аҳамияти хоса пайдо кард.
Афшарид 
Надер Шахер таъсискунандаи ин динатсия буд. Ӯ аз сибти Ошар буд, ки Шаҳом Исмоил аз Азарбекиан ба Хорхе баргашт. Аксарияти таърихчиён 60-ро ба синну соли Афшор гузоштанд.
Занд 
Ҳиндустон, ки аз тарафи Қарим Хон-Зан таъсисёфта буд, ҳокимияти форсии форсӣ буд. Баъди куштори Надир Шаҳр, Эрон ба давраи бӯҳрон ва нооромиҳо афтод, Карим Ҳанониё як шӯришгари мухолифинро дашном дод ва дар шаҳри Шираз қудратро гирифт. Ин сулолаҳо дар баъзе минтақаҳои кишвар барои солҳои 46 қарор доштанд.
Садои ҳамватан 
Онҳо дар Эрон барои солҳои 130 ҳукмронӣ карданд ва ташкилкунандаи ин сулолаи Аҷа Муҳаммад Ҳан-аққақ, ки дар Теҳрон шинохта шудааст. Меъдоди ин хона дар Туркия бо марҳилае, ки пешрафт дар соҳаҳои илмӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоиро дар саросари ҷаҳон ба амал овард, вале ҳукумати Эрон яке аз заъифтарин шуд. Гарчанде, ки кишвари мустақил мустақил буд, воқеан, маъмурони воқеӣ консулҳо буданд, ҳатто на сафирҳои ваколатҳои мухталиф, аз ҷумла Русия ва Англия. Ҳукуматдорон Фатт Али Шоҳро дар як вақт ва бидуни ҳеҷ гуна ҷанг, 18 шаҳрҳои эронии Русия ба Чарлз Русия фиристоданд. Ҳамин тариқ, ҳамаи рушду пешравӣ дар Эрон ногаҳонӣ қатъ гардид. Падари охирини ин сулолаи Аҳмад Шоҳ, ки дар асрҳои асри гузашта кушта шуд.
Паҳлавӣ 
Онҳо дар Эрон барои солҳои 54 ҳукмронӣ карданд. Реза Шах, ки асосгузори ин динал буд, дар Теҳрон дар соли 1924 тоҷи моҷаро кард ва солҳои 16 ҳукмронӣ кард. Сипас тоҷи аз падар ба писар ва аз охири соли 1979 гузашт, ба шарофати инқилоби исломӣ, ки Имом Ҳоминӣ роҳбарӣ мекард, салтанати Паҳлавӣ аз байн рафт.
Инқилоби исломии Эрон 
Рӯзи 11 моҳи феврал, бедории исломии мардуми Эрон бо роҳбарии Имоми Ҳоминӣ расид: марҳалаи ҳокимияти виртуалӣ қатъ гардид ва ҳукумати Ҳиндустон таъсис ёфтааст. Нашрияи исломӣ дар Эрон дар соли 1962 бо эътирозоти пурқуввати Имоми Ҳоминӣ ва дигар динҳои зеҳнӣ, ҳам дар муқобили лоиҳаи ислоҳоти идораи маҳаллӣ ва ҳамзамон ҳама чизҳое, ки Муҳаммад Ризо ибни «инқилоб» сафед "-и подшоҳ ва халқ. Нашрияи "22 March March of 1963" барои ҷамъоварии шаҳодатномаи Имоми Аъзам Асад дар мактаби ибтидоӣ (Feiziye) -и шаҳри Қомо, ки дар он ҷо дар музофоти Савак, полиси пинҳонии режими Паҳлавӣ ҳамла оварда шуд, бино ва хун рехтанд. Ин нуктаро диндорон ва одамон ҳатто муайян карданд ва ҳамзабони Ҳоминӣ суханони таърихӣ ва хотирмонро пешниҳод карданд. Азбаски даъвати ӯ Айратуллоҳ Хоминӣ аз ҷониби афроди Савак дар шабҳои 05 моҳи июни 1963 боздошт ва ба Теҳрон интиқол дода шуд. Бо паҳншавии ин хабар, дар шаҳрҳои гуногуни кишвар намоиши эътирозии васеъ вуҷуд дошт ва дар ҳоле, ки режими Паҳлавӣ амр дод, ки ин ислоҳотҳои машҳурро танқид кунад. Дар таърихи 05 June June 1963, таърихи он, ки дар оғози эҳёи ислом дар Эрон, ҳазорон нафар дар якчанд шаҳрҳо кушта шуданд ва маҷрӯҳ шуданд. 26 октябри 1964, дар масҷиди бузурги Қум, Имом Ҳоминӣ суханони дигареро, ки нишонае аз даст дода буд, эълом кард ва эълом дошт, ки як қадами беэътиноӣ эълон кард: ӯ ба қонуни консулгарии амрикоӣ дар Эрон (capitolasion), ӯ боварӣ дошт, ки он метавонад ғуломии Эрон бошад, ба истиқлолияти кишвар зараровар ва зилзилаи номуносиби режими Паҳлавӣ бошад. Дар моҳи ноябри 4 1964, аксуламали тоҷи тиллои Аулолайн ба Туркия, баъдтар дар шаҳри Наҷаф дар Ироқ, фиристода шуд. Бо вуҷуди ин, муборизаи шадид ва решаҳои маъмул давом ёфт. 5 октябри 1978, имоми Ҳоминӣ ба Фаронса кӯчид ва аз он ҷое, ки ӯ ба инқилоби исломии худ даст ёфт. Хонаи ӯ дар деҳаи хурди Neauphle le Chateau наздики Париж маркази матбуоти ҷаҳонӣ шуд. Дар моҳи ноябри соли гузашта сатҳи машварат ба сатҳи коргарони ширкати нафт, Post and Telegraph, Бонки миллӣ, идораи об, радио ва телевизион ва ғайраҳо расид. Ниҳоят, пас аз 15 соли ғурбат, 01-уми феврали соли 1979, Имом Хумайнӣ ба ватанаш баргашт ва бо роҳбалади худ 11-уми феврали соли 1979, пас аз муборизаҳои зиёд, матонат, қурбонӣ ва муқовимат, инқилоби исломӣ ба шарофати дастгирии мардум.
саҳм
Ҳайати таҳририя