Кастелло Вали
Қалъаи Валӣ дар соли 1326 (ҳиҷрии қамарӣ) бо фармони Ғоламреза Хон Филӣ дар минтақае бо номи Ҳуссейни Обод Фили сохта шуда буд, ки онро рустои болоӣ, дар теппаи Чего Мирак дар миёнаи кӯҳ дар минтақаи Илом меномиданд.
Чашмаи Би Би барои обрасонӣ истифода мешуд. Тибқи навиштаҷоти санги Тахти Хон, Ҳаҷ Дарвиш Алӣ Керманшоҳи меъмори ин бино будааст. Он дар майдони 4687/17 метри мураббаъ сохта шудааст, ки 1792/4 метри онро майдони сабз дар тарафи ҷануб ишғол кардааст. Қаср дорои баландии тақрибан 4 метр бо фасад ба самти ҷануб ҷойгир аст ва тақрибан трапеция шаклдор бо таҳкурсӣ ба 1466/01 метри мураббаъ ва майдони майдони ҳавлии 1363/4 метри мураббаъ баробар аст. Дар тарафи шимол як толори асосӣ (шоҳнешин) ҷойгир аст, ки андозаи он ва ченакҳои дохилӣ нисбат ба утоқҳои дигар бузургтар аст. Дар маркази толор фаввораи хурде мавҷуд аст, ки гирду атроф бо мармар оро дода шудааст, ки ҳангоми таҷдид бо сафолҳои ранга ороиш дода шуда буд. Ин фаввора дар наздикии чашмае сохта шуда буд, ки он замон аз об бой буд, аммо бо мурури замон хушк шуд. Мавҷудияти парапетҳои ретикулятсия дар хишти фирӯзӣ, айвонҳои пӯшида дар тарафи ҷануб ва якҷоя бо тирезаҳои торик бо боло ва поён бо шишаҳои ранга, сутунҳо бо фасли даврашакл, бо ивон тарошида шуда, аркҳои палангдор, ороишҳо ва коркарди боло аз онҳо бо сафолҳои ранга, дарахтони санавбарҳои қадимӣ ва фаввораи росткунҷа дар фазои пеш, ҳамаи ин унсурҳо ба қалъа ҷанбаи сенографӣ бахшидаанд. Аксари ҳуҷраҳо иртиботи дохилӣ доштанд ва дар дохили дигар сохта шуданд. Имрӯз қалъа бист ҳуҷраи калон, панҷ тарафи хурд, чор ивон ва ду айвони хурд дар тарафи ҷануб дорад. Тарафҳои шарқ ва ғарб ба ҳам комилан шабеҳанд, нисбати сатҳи ҳавлӣ онҳо фарқи баландии тақрибан 80 сантиметр доранд ва бо чор зина санг бо фарши ҳуҷраҳо ва ивон пайваст мешаванд. Қалъа бо се зина бо гардиши навад дараҷа, ба бом пайваст мешавад ва дар болои тарафи шимолу шарқ ва шимолу ғарб ду бурҷи нимдоира дорад ва дар гирду атрофи онҳо қуллаҳое мавҷуданд, ки посбонон барои мушоҳида. Дар дохили коридорҳо майдонҳо ҳамчун арк дар девор сохта шуда буданд, ки макони ҷойгиршавии васиён буданд. Дар долони даромадгоҳ дар тарафи шарқ, инчунин дар дохили утоқи асосӣ ва қисми даромадгоҳи назорат шифтҳо бо сафолҳои рангоранги коркардашуда ва ороишоти зебои стукаро зеб медоданд.
Дар ин қалъа шаш зиндон аз се тараф, шимол, ғарб ва шарқ ҷойгиранд; баландии онҳо то сатҳи шифт ду метрро ташкил медиҳад ва равшании онҳоро хишти торик ва тирезаҳои ранга дар дохили ҳавлӣ таъмин мекунанд. Қалъаи Валӣ аз се тараф, дар ҷануб, шарқ ва ғарб се дари даромад дорад. Даромадгоҳи асосӣ дар тарафи ҷануб ҷойгир аст, ки бо ёздаҳ зина бист сантиметр ба утоқи назоратӣ ва сипас бо ҳашт қадами дигар ба рӯи ҳавлӣ пайваст шудааст. Воридшавӣ бо услуби юнонӣ сохта шудааст. Дарҳои дигари қалъа ё хусусӣ буданд ё барои муаррифии меҳмонон ва бо долонҳои пӯшида дар дохили ҳавлӣ пайваст карда шуда буданд. Дар ақсои дарҳо ду вестибюл мавҷуданд, ки нурашон аз баъзе ҳуҷраҳо меояд. Дар дохили яке аз онҳо фаввораи хурд ҷойгир аст. Қатъи хиштҳо ва сохтани аркҳо дар девор, аркҳои гуногун дар дами остонаҳо ва ороиши хишти дар боло буда ба вестибюлҳо зебогии хоса бахшиданд. Боқимондаҳои оинаи сақф дар яке аз утоқҳои тарафи ғарб то ҳол намоёнанд. Зеварҳои стуко дар деворҳо ва шифти толори асосӣ аз нақшҳои гул ва ботаникӣ иборатанд. Санги болопӯш дар канори пештоки берунӣ аз сангҳои суфтаи росткунҷа иборат аст, ки дар онҳо нақши наққошиҳои гуногуни исломӣ дар фасади девор истифода шудааст. 50% ин қалъа дар давраи ҷанги Эрону Ироқ хароб карда шуда, дар соли 1369 (Ҳегираи офтобӣ) аз нав барқарор карда шудааст.
